Czytelnia
Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw)
Myśli natrętne (obsesje) to powracające myśli, idee, wyobrażenia. Niemal zawsze towarzyszy im przeżywanie przykrości, szczególnie gdy zawierają treści agresywne, bluźniercze, obsceniczne lub osoba cierpiąca z ich powodu czuje ich bezsensowność. Choć są mimowolne i budzą sprzeciw, mogą być przeżywane jako własne myśli. Czynności natrętne (kompulsje) to zrytualizowane działania, które osoba cierpiąca z ich powodu musi wykonywać by osłabić przeżywany lęk i niepokój. Nie są przyjemne, ani nie prowadzą do wykonywania czynności użytecznych. Osoba cierpiąca z ich powodu może postrzegać je jako konieczne by zapobiec jakiemuś nieszczęściu – zazwyczaj takiemu, które jest bardzo nieprawdopodobne. Dodatkowym źródłem cierpienia jest doświadczenie bezsensowności i nieefektywności powtarzanych czynności, których wykonywania mimo szczerych chęci nie da się zahamować. Problemy związane z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi można podzielić na kilka głównych kategorii.
- rytuały związane ze sprawdzaniem;
- rytuały związane z myciem i sprzątaniem;
- myśli natrętne, którym nie towarzyszą natrętne czynności;
- obsesyjne spowolnienie;
- rytuały mieszane.
Niedawne badania wskazują, że zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne występuje częściej, niż to kiedyś zakładano. Pojawia się podobnie często zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, a rozpoczyna się zwykle w okresie dzieciństwa lub we wczesnym okresie dorosłości.
Zaburzenie to często powoduje duże cierpienie i może powodować istotne dla codziennego życia osłabienie funkcjonowania na płaszczyźnie zawodowej, czy społecznej. Nieraz negatywnie może wpływać na członków rodziny, współpracowników, znajomych i przyjaciół.
Myśli natrętne (obsesje) – są to natarczywe, niechciane i powtarzające się myśli, które u doświadczających ich osób budzą sprzeciw i chęć pozbycia się ich. Przykładami natrętnych myśli mogą być np. bluźniercze myśli podczas modlitwy, agresywne myśli o zaatakowaniu ludzi niedołężnych lub starych, u młodych matek myśl o tym, że mogłyby coś zrobić swojemu dziecku, myśl o nieakceptowanych czynach seksualnych i wiele innych. Często osoby nękane natrętnymi myślami boją się, że te myśli w rzeczywistości zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia którego tak bardzo się obawiają. Za takim przekonaniem idzie rosnące do nieadekwatnych rozmiarów poczucie odpowiedzialności i winy. Jeśli tak się dzieje, wówczas osoby cierpiące z powodu obsesji starają się myśli „odczyniać” - mogą wymyślić jakiś rytuał, który będą wykonywać w głowie lub jakąś czynność, która zapobiegnie nieszczęściu, jakie mogłoby zostać wywołane przez tamtą pierwszą myśl. Osoby cierpiące z powodu natrętnych myśli największy kłopot z ich pozbyciem się mają wówczas, gdy obsesje wzbudzają cierpienie i lęk.
Co ważne, w przypadku myśli natrętnych istnieje ścisły związek między nimi a depresją. Innymi słowy, osoby z natręctwami często przeżywają objawy depresyjne, a u tych osób, które cierpią na nawracające zaburzenia depresyjne mogą rozwijać się myśli natrętne. W sytuacji zmiany w intensywności objawów depresyjnych zmienia się siła natrętnych myśli.
Czynności natrętne (kompulsje) – w pewnym uproszczeniu można je podzielić na dwie szerokie grupy, takie jak przymusowe czyszczenie (mycie, sprzątanie, związane z higieną) oraz przymusowe sprawdzanie. Wiele osób cierpi z powodu obu rodzajów kompulsji. Przymusowe czynności sprawdzające mają na celu zazwyczaj zapobieganie potencjalnej krzywdzie, czy jakiemuś nieszczęściu i niemal zawsze są ukierunkowane na przyszłość. Można je rozumieć jako rodzaj aktywnych zachowań zapobiegawczych. Przymus czyszczenia charakteryzuje dodatkowo chęć unikania sytuacji czy miejsc które mogą spowodować wystąpienie objawu. Innymi słowy osoba odczuwająca przymus częstego mycia rąk może unikać sytuacji, w których jej ręce w jakikolwiek, często najmniejszy sposób mogłyby zostać zabrudzone. Gdy unikanie okazuje się nieskuteczne, osoby cierpiące z powodu takich objawów mogą odczuwać chęć ucieczki. Bezpośrednim celem przymusowego czyszczenia jest przywrócenie stanu poprzedniego, lecz w perspektywie długoterminowej może mieć charakter zapobiegawczy. Co istotne, osoby cierpiące z powodu kompulsji czyszczenia przeżywają sporo lęku i w tym sensie objawy mogą przypominać fobie. Często właśnie przyjmuje się, że zachowania kompulsyjne utrzymują się długo i są uporczywe ze względu na swoją funkcję polegającą na tym, że obniżają lęk i napięcie. Innymi słowy, osoba, która kolejny raz umyje dłonie, sprawdzi poprawność wykonanych czynności, itp. przez chwilę poczuje ulgę. Gdy napięcie powróci, rytuał znów stanie się sposobem jego redukcji.
U różnych osób objawy mogą mieć bardzo różne nasilenie. W sytuacji, gdy są nasilone, mogą poważnie utrudniać codzienne życie. Osoby cierpiące z ich powodu ze względu na odczuwany przymus dokładnego (ciągle nie dość idealnego) umycia rąk czy ciała, sprawdzenia (przed wyjściem, przed snem, przed zabraniem się do pracy) okien, drzwi, wyłączenia kuchenki, itp. dopełniając jakiegoś rytuału spóźniają się do pracy, szkoły, na spotkania, nie mogą zabrać się do obowiązków, dokończyć tego co zaczęły itp. Bywa, że staje się to przyczyną konfliktów z członkami rodziny czy innymi osobami z otoczenia, naraża na utratę pracy, itp. Osoba doświadczająca przymusu wykonywania jakichś czynności lub doświadczająca obsesyjnych myśli dodatkowo może być narażona na przeżywanie poczucia wstydu, gdy ten przymus jest bardzo nasilony i widoczny, lub/i czynności są dziwne. Myśli i czynności przymusowe w ciągu dnia mogą łącznie zajmować nawet wiele godzin.
Opracowanie: Karolina Matlak
Literatura:
Psychiatria psychodynamiczna w praktyce klinicznej. Glen O. Gabbard. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 2009.
Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Versalius”. Instytut Psychiatrii i Neurologii. Kraków-Warszawa-2000.
Zaburzenie lękowe. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne. Stanley Rachman. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk 2005.